کد مطلب:119074 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:283

گنجینه کتابخانه » معارف نهج البلاغه » نهج البلاغه »»» فهرست کتاب
آشنایی با نهج البلاغه











نهج البلاغه[1] كتاب ارزشمند و بی همتایی است كه بخشی از سخنان و كلمات گهربار امیرالمومنین حضرت علی علیه السلام را در برمی گیرد.[2].

كتاب نهج البلاغه در سه فصل جداگانه، به ابتكار و ذوق علامه سیدرضی رحمه الله تنظیم گردیده است:

فصل اول: خطبه ها، (مجموعه ی سخنرانی های دلنشین و آتشین امام علیه السلام) كه شامل 241 خطبه است.

فصل دوم: نامه ها، (مجموعه ی نامه های امام علیه السلام به دوستان، دشمنان، استانداران، فرماندهان نظامی و دیگر مسئولان كشوری و...) كه 79 نامه را شامل می شود.

فصل سوم: كلمات قصار و جملات زیبای حكمت آمیز، كه مجموعا 480 كلمه

[صفحه 18]

را در برمی گیرد.

اما علو مقام و عظمت «نهج البلاغه»، میراث جاویدان علی علیه السلام، بدان پایه است كه برخی آن را «دون كلام الخالق و فوق كلام المخلوق» نامیده اند و برخی دیگر آن را «اخ القرآن» خوانده اند و این بدان معنی است كه نهج البلاغه همان راهی را ارایه می دهد كه قرآن هدایتگر آن است.

آری، علی علیه السلام خود نیز پیوسته همگام با قرآن بوده، چنانكه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است:

علی مع القرآن و القرآن مع علی، لن یفترقا حتی یردا علی الحوض.

علی با قرآن و قرآن با علی است، این دو هرگز از هم جدا نمی شوند، تا در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند.[3].

اما از آنجا كه ما مسلمانان و به ویژه نسل جوان از اعماق و ژرفای این كلمات و سخنان گهربار و زندگی ساز اكثرا ناآگاهیم، شان والای آن را تا حد یك دستور نامه ی اخلاقی پایین آورده ایم و از دستورات اجتماعی و اوامر حكومتی و كشورداری و رفتار با زیردستان و... غافل شده و سر برتافته ایم و از عظمت و اهمیت آن بی خبر مانده ایم. از آن روی، بسیاری از جوانان نهج البلاغه را كتابی می دانند كه تنها درباره ی مرگ و آخرت و دستورات اخلاقی سخن رانده است نه چیز دیگری. هر چند بعد از پیروزی انقلاب پربركت اسلامی، گرایش و توجه نسل جوان و روشنفكر به مذهب و كتاب های مذهبی و پیرامون آن بیشتر شده است، ولی این توجه هنوز كافی نیست و عمق و ژرفای كافی را نیز ندارد.

در این قسمت، به خلاصه ای از اهم مطالب این كتاب شریف اشاره می كنم:

1- نهج البلاغه كتابی است مهم برای كشف و تبیین حقایق، معارف و قوانین اسلامی در موضوعات مهمی چون: زندگی و مرگ، اخلاق و رفتار فردی و اجتماعی، فنون و آداب جنگ، اصول مدیریت، سیاست و موازین اجتماعی و

[صفحه 19]

قوانین اقتصادی و...

2- نهج البلاغه، در حقیقت آیینه ای تمام نما و منعكس كننده ی بسیاری از حوادث تاریخ صدر اسلام است و سخن بزرگ مرد و یگانه امامی است كه در تمام جنگ ها و حوادث در كنار مقتدای خویش حاضر بوده و تا پای جان از رسول گرامی اسلام و حكومت الهی نوپای اسلامی حمایت كرده است. او علی ولی الله است كه بشر هرگز مثل او دیگر به خود نخواهد دید.

3- نهج البلاغه سرمایه ی عظیمی است كه سرشار از بلاغت و فصاحت و ذوق بلند ادبی است، در این باره نویسنده ای خوش ذوق چنین گفته است:

«پایین تر از سخن خالق و بالاتر از كلام مخلوق است».[4].

اما درباره ی كلمه ی نهج البلاغه باید بگویم كه این واژه ی زیبا نامی است كه عالم و ادیب نامی اسلامی «سیدرضی» آن را برای گزیده ای از خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار امام علی علیه السلام انتخاب كرده است. تالیف این كتاب در ماه رجب سال 400 هجری به پایان رسیده است.

از همان نخستین زمانی كه نسخه های این كتاب به وسیله ی «سیدرضی» در جامعه ی علم و ادب راه یافت، با استقبال كم نظیری روبرو گردید و شگفتی همگان را برانگیخت و در كرسی های تدریس مورد بحث و فحص اندیشمندان و دانش پژوهان قرار گرفت.

از دلایل استقبال بی نظیر از «نهج البلاغه»، مزایا و زیبایی های لفظی و معنوی و جامعیت و سبك محكمی است كه در آن به روشنی مشاهده می شود. علی علیه السلام در گفتار خود، دانش، سیاست و معنویت را با فصاحت و بلاغت و گزیده گویی در هم آمیخته است. هر كس «نهج البلاغه» را بخواند و با ادبیات زبان عرب آشنا باشد، به روشنی این حقیقت را درك می كند.

[صفحه 20]

در تعریف نهج البلاغه، مطالب بسیاری گفته شده و تعبیرات گوناگونی از این قبیل به كار رفته است:

- نهج البلاغه یا دریای بیكران معرفت.

- نهج البلاغه یا كتاب تربیت و تكامل.

- نهج البلاغه یا یك كتاب انقلابی برای رهایی از استبداد، استكبار و استعمار در همه ی زمان ها.

- نهج البلاغه آیینه ی قرآن است، گویی از قرآن اقتباس شده و...

- نهج البلاغه گویی مغز و بطن قرآن است و گویی وحی آسمانی است كه جبرییل امین، كلمه كلمه ی آن را بر زبان امیرمومنان علی علیه السلام جاری ساخته است.

- نهج البلاغه یك كتاب سیاسی و اجتماعی برای همه زمان ها و مكان ها، كه گویی برای امروز و فردا و فرداها نوشته شده و با مرور زمان كهنه نمی شود، بلكه تازگی نیز می یابد.

- نهج البلاغه كتاب همگان، به خصوص جوانان، آنانی كه طبعا انقلابی و نوگرا هستند. این كتاب احساس نسل جوان را اشباع می كند.

- نهج البلاغه، الگویی اخلاقی برای معلمان اخلاق، سیاسی برای سیاستمداران، ادبی برای ادیبان، فلسفی برای فیلسوفان، عرفانی برای عرفا، اجتماعی برای اجتماعیون و...

ولی باید گفت هیچ یك از این تعاریف، رسا و جامع نیست. زیبنده تر آن است كه بگوییم نهج البلاغه «اخ القرآن» (برادر قرآن) است و در اسلام، پس از قرآن، هیچ كتابی به بلندای عظمت نهج البلاغه نمی رسد.

[صفحه 21]


صفحه 18، 19، 20، 21.







  1. نهج البلاغه یعنی «راه و روش شیوایی گفتار و رسایی كلام ».
  2. چنانكه خواهیم گفت، هدف سیدرضی، جمع آوری همه ی خطبه ها، نامه ها و كلمات كوتاه آن حضرت نبوده، بلكه تنها بخش هایی كه فصاحت و بلاغت آن در سطح عالی بوده گردآورده است. به همین دلیل، مشاهده می شود كه گاه یك خطبه را چند قسمت كرده و برخی از قسمت های آن را آورده است. در نهج البلاغه، 241 خطبه ثبت شده است، در حالی كه خطبه ها و سخنرانی های امام علی علیه السلام بسیار بیش از این است. مسعودی، مورخ معروف كه 100 سال پیش از سیدرضی (ره) زندگی می كرده، می نویسد: مردم بیش از چهارصد و هشتاد و اندی از خطبه های امام را حفظ كرده اند و از آنها استفاده می كنند.
  3. سفینه البحار، شیخ عباس قمی، ج 2، ص 414.
  4. تصویر زندگی در نهج البلاغه، لطیف راشدی، ص 34.